Пресса под прессом: «Новы Час»

«А як жа я без "Новага часу"?»: как живёт газета, которая печаталась в Беларуси до последнего

Газета «Новы час» в какой-то момент стала уникальным изданием. Она выходила на бумаге тогда, когда на национальном уровне независимой общественно-политической прессы в печатном виде в Беларуси уже не осталось. На «Новы час» были подписаны все политзаключённые. Главный редактор издания Оксана Колб рассказала о преследовании газеты и её журналистов и планах работать в Беларуси.

«А ЯК ЖА Я БЕЗ „НОВАГА ЧАСУ"?»: как живёт газета, которая печаталась в Беларуси до последнего

Трыгерам для пачатку ціску стаў рост накладу

Ціск паціху пачаўся бліжэй да канца зімы 2020 года. Думаю, што, як толькі ў нас пачаў расці наклад (тады быў ад 5 і да 8,5 тысячаў асобнікаў), тады ж пачалі сыпацца з розных бакоў водгукі зняволеных. Відаць, гэта спрацавала як трыгер.

Спачатку мы атрымалі папярэджанне ад Міністэрства інфармацыі. Гэтае папярэджанне было рэакцыяй на заключэнне спецыяльнай камісіі, якая разглядае матэрыялы і ўгледзіла, што некаторыя нашыя артыкулы могуць пагражаць нацыянальнай бяспецы краіны. Было зразумела, што Мінінфарм не збіраецца адразу нас зачыняць, бо калі б было так, нам бы проста вынеслі адразу два-тры папярэджанні за кожны артыкул, а не адно за чатыры.

У той жа час мы пачалі атрымліваць інфармацыю, што ў некаторых СІЗА зняволеным паказваюць газету, але не аддаюць. Прымушаюць распісвацца, што яны як бы яе атрымалі і казалі, што аддадуць, калі будуць выходзіць.

Праз пэўны час я як галоўны рэдактар атрымала папярэджанне ад Генеральнай пракуратуры. Мы размяшчалі ў сябе інтэрв'ю са Святланай Ціханоўскай: яно было амаль што зусім не палітычнае, а такое жыццёвае, жаночае. Але гэта было прадказальна, асабліва пасля выпадку з баранавіцкай газетай Intex-press.

2 лютага нас выкінулі з шапікаў «Белсаюздруку», прычым амаль па ўсёй краіне акрамя Магілёўскай вобласці. Справа ў тым, што гэты рэгіён не ўваходзіць у холдынг, ён сама па сабе. Таму ў Магілёве нас прадавалі яшчэ да канца чэрвеня.

Ужо ў сярэдзіне чэрвеня мы атрымалі паведамленне ад «Белпошты», што з намі не будуць працягваць супрацоўніцтва, няглядзечы на тое, што мы былі ўнесеныя ў падпісны каталог на другое паўгоддзе. Шмат людзей ужо нават выпісалі газету, і пошта мусіла вяртаць грошы. Гэта быў яшчэ адзін цвічок.

Пасля ўсяго гэтага было зразумела, што наступным крокам як раз будзе пазбаўленне магчымасці друкавацца. Мы размаўлялі з дырэктарам друкарні пра гэта. Ён сказаў: «Неяк мне ўжо званілі, але я сказаў, пакуль у нас не скончыцца кантракт, не будзем нічога такога рабіць». Але ў выніку з такой дзіўнай фармулёўкай – «у сувязі са зменай вытворчага цыклу» – нас усё ж такі перасталі друкаваць.

У дзяржаўныя тыпаграфіі мы нават не звярталіся. У недзяржаўных, тых, у каго ёсць ліцэнзіі, таксама атрымалі адмову. Варыянты друку за межамі Беларусі, па шчырасці, мы не разглядалі. Гэта вельмі лёгка прыкрываецца, проста шкада будзе таго ж накладу, які канфіскуюць.

За кратамі можа апынуцца кожны, але гэта не падстава спыняць працу

У Беларусі для таго каб цябе кінулі за краты сёння, не трэба рабіць штосьці супрацьзаконнага. Кожны з нас сёння, заўтра, паслязаўтра можа апынуцца там. Але гэта не значыць, што мы павінны спыняць сваю працу.

Зараз з нашых шэрагаў выцягнулі галоўнага фатографа Змітра Дзмітрыева, ён атрымаў 15 сутак (20 жніўня Зміцер выйшаў на волю, але захварэў яшчэ падчас арышту на каронавірус. – Рэд). Але гэта далёка не першы выпадак падобнага пераследу нашых журналістаў. Зміцер Дзмітрыеў і наша другая фотакор Яна Трусіла траплялі на «суткі» і ў лістападзе 2020 года. Прычым Змітра затрымлівалі таксама ў жніўні 2020 года, ён быў у самыя страшныя дні на Акрэсціна. Яна Трусіла была двойчы на «сутках», быў арыштаваны і журналіст Аляксандр Зяньковіч.

Трое сутак была за кратамі Зінаіда Цімошак, яна проста ўсклала кветкі да помніка ахвярам Слуцкага гета і напісала пра гэта. Акрамя штрафу яна атрымала яшчэ і трое сутак, хаця ў Зіны сур'ёзнае захворванне. Я тады спрабавала размаўляць з кіраўніцтвам Слуцкага РАУС, нічога не атрымалася. Мяне нават слухаць не хацелі.

Яшчэ два нашы аўтары за кратамі па крымінальных справах, і пры гэтай уладзе, я думаю, што яны не выйдуць. Гэта Дзяніс Івашын і Мікалай Дзядок. Нам вельмі не хапае Івашына, у нас была распрацавана серыя расследаванняў. Ён як раз працаваў над чацвёртым, і, як ён казаў, яно было вельмі грунтоўным і значным. Ён раскрываў у ім вельмі шмат усяго пра дзейнасць «Беркута» ў Беларусі. Як сказалі ягоныя родныя, усе матэрыялы, якія ён назбіраў, таксама зніклі недзе ў нетрах КДБ.

Я лічу, што гэта ўсё робіць нас толькі мацней. Ніхто з рэдакцыі пакуль што не з'ехаў з краіны і не збіраецца. Мы ўсе працуем тут.

Ніхто не хоча сядзець на Акрэсціна, «Валадарцы» ці яшчэ дзесьці. Але калі такое здарыцца, значыць здарыцца. Я не магу сказаць за ўсю рэдакцыю, магчыма, калі будзе рэальная небяспека знявольвання, то нехта з рэдакцыі абярэ выезд за межы Беларусі. За сябе я адназначна скажу: я застаюся тут пры любым раскладзе.

Чаму ўлады прэсуюць незалежныя СМІ?

Таму ж што жывое, таму што свабоднае, таму што праўда. Знішчаецца да апошняга моманту, пакуль усе гэтыя людзі пры ўладзе. Зразумела, што назад ужо ніхто адкручваць не будзе. Можа, зараз трохі прытармозіцца, але не спыніцца паток рэпрэсіяў.

Людзі хочуць ведаць праўду, і яны будуць яе ведаць. Колькі бы ўлады не знішчалі незалежныя медыя, гэта не значыць, што яны змогуць гэта зрабіць.

Аб чытачах: «Новы час» атрымлівае багата званкоў і лістоў падтрымкі

Зараз мы атрымліваем безліч званкоў і лістоў з падтрымкай, некаторыя вельмі кранальныя. Некалькі дзён таму пазваніла адна падпісчыца, яна атрымала газеты. Хаця яна пазней падпісалася, я выслала ёй усе нумары за ліпень. Яна сказала: «Ой дзякуй, я вам тады яшчэ пералічу за наступны месяц за падпіску».

А я ёй кажу: «Не трэба ўжо нічога пералічваць. Наступны нумар будзе апошні». І жанчына заплакала. Гэта было настолькі кранальна... Яна сказала: «А як жа ж я буду? Што я ж буду рабіць?» Я прапанавала засвоіць інтэрнэт, а яна кажа: «Я б засвоіла. Але ў нас няма інтэрнэту».

Для такіх людзей, у каго няма інтэрнэту і хто хоча чытаць нешта акрамя «саўбелкі» – гэта, канечне, была страта.

Мы не можам здрадзіць неімаверным чытачам, якія ў нас былі. За гэты перыяд прынамсі я ведаю ледзь не кожнага з некалькіх тысяч, бо яны не толькі пішуць, яны тэлефануюць, мы размаўляем. Некаторыя прыходзяць у рэдакцыю. Магчыма, менавіта гэта давала нам сілы, давала натхненне працаваць усе гэтыя месяцы. І нашы чытачы, і валанцёры, якія прыходзілі за газетай, каб развезці яе па раёнах.

Глядзіш на іх, размаўляеш з імі і разумееш, што твая праца сапраўды патрэбная. Ты проста не можаш спыніцца і ўсё кінуць менавіта таму, што вакол такія людзі.

Валанцёры бралі «Новы час» і развозілі па розных рэгіёнах, па раёнах Мінска. Кожны тыдзень так раскідвалася рэкламна каля трох-пяці тысяч асобнікаў. За ўвесь час толькі тры чалавекі патэлефанавалі і сказалі, што «не патрэбна ваша газета». Большасць наадварот званіла і даведвалася, як на нас падпісацца.

Нашы чытачы нам увесь час дапамагаюць. Хаця мы ніколі асабліва не рэкламавалі і не прасілі дапамогі ў выглядзе грошаў. Але ўвесь час нам ахвяроўвалі, пералічвалі грошы. Штодзень хтосьці – пяць рублёў, хтосьці – дзесяць, хтосьці – 200.

Гэта яшчэ раз даказвае, што наша праца камусьці патрэбна. Магчыма, каб не здарылася тое, што здарылася за гэты год, мы б так пра гэта і не даведаліся. Працуем, робім нешта карыснае, а наколькі карыснае, складана ацаніць. А зараз ацанілі агромністым фідбэкам, прычым станоўчым.

Не ведаю, ці трэба асобна людзей прасіць пра грашовую дапамогу. Зараз ва ўсіх складаныя часы. Мне заўсёды неяк няёмка прасіць чыйсці заробак на свой заробак. Таму спецыяльна мы нічога такога рабіць не будзем. Адзінае – перанеслі наш банер пра дапамогу наперад на сайце.

«Новы час» да апошняга атрымлівалі ўсе палітзняволеныя

Да папярэджання Міністэрства інфармацыі газету атрымлівалі ўсе палітзняволеныя. На памяць я ўжо не скажу, але было 305 – усіх 305 падпісвалі. Кожны месяц спіс гэты мы пераглядалі, перараблялі, дадавалі. Апошні раз, калі мы яшчэ былі ў падпісным каталогу, у спісе было больш за 400 чалавек.

Мы адправілі газеты і цяпер, калі нас ужо выкінулі з каталогу. Яны ўсе вярнуліся з пазнакай «Недазволенае ўкладанне» з розных турмаў: з Магілёўскай, Гродзенскай і не адразу, а толькі напрыканцы месяца – з «Валадаркі». У нас у рэдакцыі зараз вялікія кіпы стаяць капэртаў з газетамі, камусьці з родных палітвязняў я ўжо іх аддала. Думаю, калі людзі выйдуць, мы абавязкова перададзім іх ім.

Рэдакцыя таксама адправіла палітвязням са снежня некалькі тысячаў лістоў. Мы адпраўлялі квітанцыі на падпіску і пісалі лісты разам з гэтым. Атрымалі назад, можа, дзясятка тры-чатыры лістоў. Былі яны ад зняволеных блогераў і журналістаў: Ігара Лосіка, Дашы Чульцовай, Каці Андрэевай, Віталя Цыгановіча – усіх і не пералічыш.

Мы рабілі рубрыку «Лісты за краты». Лісты ад родных не даходзілі, а газету атрымлівалі. Шмат хто з родных дасылаў свае лісты і казалі, што зняволеныя іх атрымлівалі.

Былі цікавыя гісторыі, калі самі палітвязні да нас накіроўвалі сваіх родных. Мы з імі звязваліся, рабілі з імі гісторыі.

А калі нас ужо выкідвалі з каталогу, мы некалькі нумароў пісалі, як цяпер падпісацца на «Новы час». Мікола Аўтуховіч (палітвязень – Рэд.) праз сваіх знаёмых перадаў выразку з газеты, як падпісацца і прасіў, каб яны абавязкова яго падпісалі.

Планы на будучыню: кожны з этапаў ціску рабіў нас толькі мацней

Сказаць, што мы так ужо скрушна сядзім пасля спынення друку газеты і не ведаем, што рабіць, я не магу. Кожны з этапаў ціску даваў іншы імпульс, і як па мне, рабіў нам толькі лепш. Як толькі нас выкінулі з шапікаў, у нас значна павялічылася колькасць падпісчыкаў і выраслі прыбыткі.

Закрыццё магчымасці друкавацца для нас – нагода да наступнага кроку: мы думаем, як нам палепшыць працу сайта. Ён і так працаваў, абнаўляўся штодзённа вельмі часта, але, магчыма, мы зараз нешта прыдумаем прынамсі, каб захаваць літаратурную частку. Можа, гэта будзе асобная старонка, можа, яшчэ нешта. Але не хацелася б губляць чытачоў. PDF-версію «Літаратурнай Беларусі» штомесяц чыталі ад 7 да 12 тысяч чалавек, я лічу, што для беларускамоўнай літаратурнай PDF – гэта даволі значна.

Мы таксама паспрабуем захаваць спартовую частку, на якую ёсць попыт, зрабіць яе больш прыгожай. Да таго, як стала вядома, што нас больш не будуць друкаваць, была задума зрабіць таксама медычны дадатак. Не атрымалася.

Мы, безумоўна, працягнем рабіць акцэнт на нашых гісторыях з сем'ямі палітвязняў. Раней была проста рубрыка, зараз асобная нават старонка – «Падзеленыя кратамі».

Сацсеткі, магчыма, будзем таксама развіваць. Але пакуль наш сайт не заблакаваны, мы больш сканцэнтруемся на яго развіцці.

Мы таксама думаем, магчыма, для людзей, якія не маюць інтэрнэту, сабраць базу і рабіць такі тыднёвы дайджэст самага цікавага. Проста раздрукоўваць на паперы і дасылаць ім у канвертах. Для тых, хто не мае інтэрнэту, але хацеў бы чытаць нешта акрамя прапаганды.

Не пры гэтай уладзе, але мы абавязкова яшчэ вернемся. Магчыма, гэта будзе палітычны часопіс, якога не хапае, як мне здаецца, у Беларусі. Магчыма, яшчэ нешта.

Спыняцца пакуль што не збіраемся. Калі нас і прыкрыюць, то, магчыма, гэта будзе праз заснавальніка ТБМ (Таварыства беларускай мовы.– Рэд.): зачысцяць яго, а мы пазбавімся рэгістрацыі. Але гэта не значыць, што мы перастанем працаваць. Магчыма, у гэтым выпадку частка рэдакцыі пераедзе за мяжу і працягне працу адтуль.

Лісты ў рэдакцыю ад палітзняволеных

Ліст ад Уладзіміра Цыгановіча:

«Лістуем вам з падзякай за падтрымку вязняў. Для людзей, якія знаходзяцца ў ўстановах такога кшталту, вы з'яўляецеся адной з нешматлікіх крыніц інфармацыі, якія даюць магчымасць ўбачыць іншую кропку гледжання. Гэта вельмі істотна для людзей, якія адрэзаныя ад знешняга свету.

Колькі тыдняў таму ў нашай "хаце" зламаўся тэлевізар. І вось зараз адзінае, што нагадвае нам аб тым, што мы ўсё ж такі ў ХХІ стагоддзі, гэта светладыёдныя ліхтарыкі на столі :) Вольны час, які застаецца пасля гульні ў шахматы, чытання кніг, газет, часопісаў, мы не марнуем дарам, а выпрацоўваем антыцелы ад "кароннай хваробы".

Яшчэ раз дзякуем за вашу працу. Мы насамрэч чакаем кожны нумар. Жадаем газеце "Новы час" вялікіх накладаў і галоўнае больш інфападзей для пазітыўных навінаў!

жыхары камеры №86, СІЗА №1 (Валадарка), 11.04.2021»

Аляксандр Кабанаў, 17.02.2021:

«Вялікі дзякуй за падпіску! У апошнія два-тры месяцы было вельмі дрэнна з інфармацыяй, з навінамі. Акрамя радыё нічога не было. А там, самі ведаеце, народны сход ды поспехі ўлады, "одобрям-с" і "вырежем» – самыя яркія ўспаміны пра т.зв. "народны сход".

З Валадаркі, як раз з вашым пісьмом, прынеслі два нумары "Новага часу". Праглынуў іх за гадзіну. Ад коркі да коркі».

Кацярына Андрэева (Бахвалава), 25.03.2021:

«Шчыры дзякуй вам за вашу працу і падпіску на найлепшае папяровае выданне Беларусі. НЧ – любімая і часта адзіная крыніца інфармацыі. Гэтае слова не вельмі пасуе, бо калі чытаю вашу газету, нібыта п'ю з чыстай крыніцы. Няма словаў, каб апісаць эмоцыі, якія перапаўнялі, калі мы пабачылі лісты і віншаванні ад родных на старонках НЧ! Кожная пятніца – свята і своеасаблівы рытуал – свежая газета пад кубачак кавы».

Лісты ад чытачоў

«Добры дзень, дарагая рэдакцыя газеты "Новы час"!

Нізка кланяюся вам, вашай годнасці, розуму, чалавечнасці. Як добра, што вы ёсць у гэты цяжкі час. Вы так дапамагаеце жыць, робіце справу, якая угодна Богу (орфография письма сохранена). З вамі ягоная благадаць, таму я дасылаю вам гэтыя малітвы».

«Добры дзень, шаноўная рэдакцыя "Новага часу"!

Дзякуем вам разам з сястрою за газеты (яна купляе, а я падпісана), бо праз яе хоць трохі ведаем, што адбываецца ў нашай краіне і за мяжой».

«Пишет вам древний пенсионер (мне 83 г.) – любитель печатного слова, долгое время выписывал много газет… По совету моего приятеля-коллеги я немедленно выписал ваше издание и в высшей степени был удовлетворен… Теперь (понятно) засидевшийся правитель добрался и до вас».

Фотографии предоставлены редакцией «Новага часу»

Слушайте и читайте истории: